Yazılı ve Sözlü Tora’nın Teşekkül Sürecine İlişkin Genel Bir Değerlendirme
Article Sidebar
Öz
Tanah, Yahudiliğin tarihini İsrail atalarına (patriyarklar) kadar geri götürse de bu dinin en önemli figürü kuşkusuz Musa’dır. Musa, İsrail halkını Mısır’daki kölelikten kurtarıp onları Vaad Edilmiş Topraklara kadar getirmiştir. Sina’da ilahi vahye muhatap olduktan sonra da “Şeriat Kitabı”nı (Tora) yazmıştır. Sadece Musa’ya indirilenlerin yazıldığı bu metin, kaybolduktan yüzyıllar sonra (M.Ö. VII. yüzyılda) Mabed’de bulunur. O günden sonra Yahudi dini düşünce ve pratiği Tora ile şekillenmeye başlar. Babil Sürgününden sonra Ezra, Tora’ya bazı antik dinsel gelenekler de ekleyerek yeni bir metin hazırlar ve bunu “Musa’nın Tora’sı” olarak takdim eder. Ketuvim ve Neviim kitaplarının eklenmesiyle birlikte kapsamı genişleyen Tora, Tanah adı verilen yeni bir koleksiyona dönüşür. II. Mabed’in yıkılmasından sonra ortaya çıkan Rabbani Yahudiliğe göre ise Musa’nın Sina’daki vahyi sadece Yazılı Tora’yı değil, onun tefsiri mahiyetindeki Sözlü Tora’yı da kapsamaktaydı. İlahi otorite açısından eşit olan bu iki literatürden yazılı olan sabit ve değişmezken, Sözlü Tora dinamik yapısıyla gelişmeye (Mişna, Gemara ve ikisinin birleşimi Talmud) devam etmiştir. İkili Tora retoriği, Yahudi din adamlarına değişen şartlara göre ilahi yasaları revize etme imkânı sağlamıştır. Bu çalışmada öncelikle Tora kavramının anlamsal çerçevesi ortaya konulmuş, ardından Sözlü Tora'nın oluşum süreci ve Yazılı Tora ile olan ilişkisi ele alınmıştır.
Referanslar
Adam, Baki. Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.
Araz, Ömer Faruk. “Rabbâni Gelenekte Rabbi Yişmael’in Tevrat Tefsiri İçin Oluşturduğu On üç Yorum Kuralı”. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 51, no. 51 (2016): 115-34.
Araz, Ömer Faruk. Yahudilikte Tefsir Geleneği. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
Armstrong, Karen. Tanrı’nın Tarihi. çev. Hamide Koyukan, Kudret Emiroğlu, ve Oktay Özel. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1998.
Besalel, Yusuf. “Tanaim”. Yahudilik Ansiklopedisi içinde, 3:713-14. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., 2002.
Brenner, Michael. Kısa Yahudi Tarihi. çev. Sevinç Altınçekiç. Alfa Yayınları, 2011.
Brettler, Marc Zvi. “Introduction to the Torah”. Three Testaments: Torah, Gospel, Quran içinde, ed. Brian Arthur Brown. Lanham: Rowman and Littlefield, 2012.
Emin, Ahmed. Duha’l-İslam. no. 1, Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 2012.
Feldman, Louis H. “Torah and Greek Culture in Josephus”. The Torah U-Madda Journal 7 (1997): 41-87.
Fraade, Steven D. “Concepts of Scripture in Rabbinic Judaism: Oral Torah and Written Torah”. Jewish Concepts of Scripture-A Comparative Introduction içinde, ed. Benjamin D. Sommer, 31-46. New York, Londra: New York University Press, 2012.
Friedman, Richard Elliott. Kitabı Mukaddes’i Kim Yazdı? çev. Muhammet Tarakçı. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
Haran, Menahem. “Book-Scrolls at the Beginning of the Second Temple Period The Transition from Papyrus to Skins”. Hebrew Union College Annual 54 (1983): 111-22.
Hasanoğlu, Eldar. “Erken Dönem Yahudi Kaynaklarına Göre Tanah’ın Kanonize Edilmesi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD) 17, no. 32 (06 Ocak 2016): 25-25.
Jaffee, Martin S. Torah in the Mouth: Writing and Oral Tradition in Palestinian Judaism 200 BCE-400 CE. New York: Oxford University Press, 2001.
Kannengiesser, Charles. Handbook of Patristic Exegesis : The Bible in Ancient Christianity. Leiden ; Boston : Brill, 2006.
Kaufmann, Yeḥezkel. The Religion of Israel : From Its Beginnings to the Babylonian Exile. New York : Schocken Books, 1972.
Kugel, James L. “Torah”. 20th Century Jewish Religious Thought içinde, ed. Arthur A. Cohen ve Paul Mendes-Flohr, 995-1005. Philadelphia: Jewish Publications Society, 2009.
Kurt, Ali Osman. Erken Dönem Yahudi Tarihi. İstanbul: Eski Yeni Yayınları, 2019.
Küçük, Abdurrahman. “Yahudilikdeki Arz-ı Mev’ûd Anlayışının Boyutları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (1992): 101-11.
Meymun, Musa ibn. İlim Kitabı Sefer ha-Mada‘ Yahudiliğin İnanç ve Ahlak İlkeleri. çev. Yasin Meral vd. Bektaş. Ankara Okulu Yayınları, 2022.
Nahkola, Aulikki. Double Narratives in the Old Testament: The Foundations of Method in Biblical Criticism. New York: De Gruyter, 2001.
Neusner, Jacob. “Oral Torah”. 20th Century Jewish Religious Thought içinde, ed. Arthur A. Cohen ve Paul Mendes-Flohr, 673-77. Philadelphia: Jewish Publications Society, 2009.
Nicholson, Ernest. “The Centralisation of the Cult in Deuteronomy”. Vetus Testamentum 13, no. 4 (1963): 380-89.
Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür. çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis Yayınları, 2020.
Östborn, Gunnar. Tōrā in the Old Testament: A Semantic Study. Lund: Hȧkan Ohlssons Boktr, 1945.
Ryle, Herbert Edward. The Canon of the Old Testament: An Essay on the Gradual Growth and Formation of the Hebrew Canon of Scripture. London & New York: Macmillan, 1892.
Schniedewind, William M. How the Bible Became a Book: The Textualization of Ancient Israel. New Ededition. Cambridge&New York: Cambridge University Press, 2005.
Seters, John Van. The Pentateuch: A Social-Science Commentary. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1999.
Sommer, Benjamin D. “Introduction: Scriptures in Jewish Tradition, and Tradition as Jewish Scripture”. Jewish Concepts of Scripture-A Comparative Introduction içinde, ed. Benjamin D. Sommer, 1-14. New York, Londra: New York University Press, 2012.
Weinfeld, Moshe. Deuteronomy and the Deuteronomic School. Winona Lake: Eisenbrauns, 1992.
Yıkar, Ömer Faruk. Kutsal Kitap Eleştirisi ve Tesniye Kitabı. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2022.
Yuval, Israel Jacob. “The Orality of Jewish Oral Law: from Pedagogy to Ideology”. Judaism, Christianity, and Islam in the Course of History: Exchange and Conflicts içinde, 237-60. De Gruyter Oldenbourg, 2016.
Zeitlin, Solomon. “An Historical Study of the Canonization of the Hebrew Scriptures”. Proceedings of the American Academy for Jewish Research 3 (1931): 121.