Kemalpaşazâde’nin Halku’l-Kur’an Anlayışı

Eyüp Gür

Eyüp Gür

a:1:{s:5:"tr_TR";s:48:"Cumhuriyet Üniveristesi, Sosyal Bilimler Ensti.";}

Nasıl Atıf Yapılır

Gür, E. (2022). Kemalpaşazâde’nin Halku’l-Kur’an Anlayışı. Danisname Beşeri Ve Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5), 161–183. Geliş tarihi gönderen https://danisname.com/danisname/article/view/70

Öz

Allah’ın kelâm sıfatının bir tezahürü olan Kur’an’ın yaratılmış olup-olmadığı fırkalar arasında tartışılmış; Mu’tezile, Kur’an’ın yaratılmış olduğunu beyan ederken, Ehl-i hadis dediğimiz selef, Kur’an’ın yaratılmadığı yönünde kanaat belirtmiştir. Ehl-i sünnet kelam ekolü ise, Kur’an, Allah’a bakan yönüyle yaratılmamış, insana bakan yönüyle yaratılmıştır, formatında orta bir yol bulmuştur. İşte bir Ehl-i sünnet müntesibi Kemalpaşazâde, mezheplerin ayrışmasında önemli rol oynayan halku’l-Kur’an meselesini mercek altına alarak değerlendirmeye tâbi tutmuştur. Biz bu çalışmamızda, müellifin bu mevzûdaki görüşünü, uslûbunu ortaya çıkarmaya çalışacağız. Düşünürümüz, Risâletü fî beyân mes’eleti halkı’l-Kur’ân adlı eserinde halku’l-Kur’an meselesinde mezheplerin görüşlerini hikayeci ve tasvîri bir üslupla anlatmış, kendi görüşünü fazla beyan etmemiştir. Ayrıca onun Risâle fî-takrîr enne’l-Kur’âni’l-Azîm kelâmullâhi’l-kadîm isimli eserinde konuya dolaylı olarak atıf yapılmıştır. Müellif, Mu’tezile’den başlayarak fırkaların, Kur’an’ın yaratılmışlığına yönelik görüşlerini verdikten sonra, bütün fırkaların Ehl-i sünnetin karşında durduğuna kanaat getirir. Kerrâmiye ve Haşeviye gibi fırkaların görüşlerinin bir önemi olmadığını, asıl tartışmanın Mutezile ile Ehl-i sünnet arasında devam ettiğini beyan eder. Ehl-i sünnet telakkisini sahiplenici bir dille anlatır. İbn Kemalpaşa, mevzûnun şekillenmesinde Nesefî’nin et-Tabsıratü’l-edille, Âmidî’nin Ebkâru’l-efkar ve Teftazânî’nin Şerhu’l-Mekâsıd adlı eserlerinden yoğun bir şekilde istifade etmiştir.

Referanslar

Akoğlu, Muharrem. “Siyasallaşma Sürecinde Halku’l-Kur’ân Tartışmaları”. Bilimname XXXVII, no. 1 (2019): 353-382.

Âmidî, Seyfüddîn. Ebkâru’l-efkâr. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kahire: Dâru’l-kütübü’l-visâka’l-kavmiyye, 2004.

Ardoğan, Recep. Mu’tezile’nin Halkul’Kur’ân Fikrinin Eş’ariyye Maturidiyye Kelâmına Nüfuzu:Kelâm-ı Nefsi Kavramlaştırması. Usûl 15, no. 1 (2011): 125-159.

Aydınlı, Osman. “Kur’ân’ın Yaratılmışlığı Meselesi ve Mu’tezile’nin Tarihi Seyrindeki Yeri I”. Dini Araştırmalar 3, no. 9 (2015): 49.

Beyâzîzâde, Kemâleddîn Ahmed Hüseyin b. Sinanüddîn. İşârâtü’l-merâm min ibârâti’l- İmâm Ebî Hanîfe. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-imiyye, 2007.

Bor, İbrahim. “İlâhî Kelâmın İmkan ve Tabiatı”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi 2016.

Bozkurt, Nahide. Mu’tezile’nin Altın Çağı. Ankara: Ankara Okulu, 2002 104.

Bulut, Zübeyr. “Karşı Mihne Uygulamaları ve er-Rissâletü’l-Kaderiyye (Kaderî Îtikâdı)”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 15, no. 1 (2017): 75-110.

Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rîfât. çev. Ali Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları 1997.

Cüveynî, İmamü’l-Harameyn. el-İrşâd. thk Fethi Ahmed Abdurrezâk. Kahire: Dâru’l-Kütübü’l-Mısriyye, 1989.

Dârimî, Ebu Said Osman b. Said b. Halid. Kitabu’r-red ‘ale’l-Cehmiyye. thk. Bedr el Bedr. Kuveyt: ed-Daru’s-Selefiyye, 1985.

Durguti, Abdyl. “Mezhepleşme Çerçevesinde Muhammed B. Kerrâm Ve Kerrâmiyye Mezhebi”. Doktora Tezi, Uludağ Üniveristesi, 2018.

Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. İstanbul: el- Mektebetü’l-Hanefiyye, 1982.

Erman, Uğur. “Ehl-İ Hadîs Ve Mu’tezile Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh ve Ta’dîl İlmine Dönemin Te’lifâtına ve Sosyal ve Beşerî İlişkilere Yansıması (Hicri 3. Asır)”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4, no 1: 83-105.

İbnü’l-Cevzi, Ebu’l-Ferac. Menâkıbü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Emin Hancı. Suud: Mektebetü’l-Hancı, ts.

İbn Teymiyye, Takiyyüddîn. el-Akîdetü’l-Vâsıtiyye. thk. Ulvî Abdulkadir es-Sikaf. Suud: Dürerü’s-Seniyye, 1433.

İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbü’l-Kur’ân. thk. Saffân Adnân ed-Davûdî. Şam: Dâru’l-Kalem, 1412.

Kemâlpaşazâde. “Risâletü fî beyân mes’eleti halkı’l-Kur’ân”. Mecmûu resâili’l-allâme İbn Kemâl Paşa. thk. Hamza el-Bekrî. İstanbul: Dârul-Lübâb, 2018.

“Risâle fî-takrîr enne’l-Kur’âni’l-Azîm kelâmullâhi’l-kadîm”, Mecmûu resâili’l-allâme İbn Kemâl Paşa.thk.Hamza el-Bekrî. İstanbul: Dârul-Lübâb, 2018.

Şerhu risâleti’l-İmâmi’l-Adud fî-sıfâti’l-kelâm. thk. Muhammed Ekrem Ebû Guş. Amman: Dâru’l-n Nuri’l-mübîn, 2011.

Risâle fi’l-Cebr, ve’l-kader, nşr. Ahmet Cevdet Paşa. İstanbul: İkdam Matbaası, 1316.

Mâturidî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.

Naûas, John. “Me’mun’un Mihneyi Başlatmasında Rol Oynayan Üç Akımın Açıklamalarının Yeniden Bir İncelemesi”. çev. Mustafa Akgül. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 no. 1 (2015): 162.

Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille fî usûliddîn. thk. Muhammed Enver Hamid İsâ. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.

Neşşâr, Ali Sâmi. Neş’etü’l-Fikri’l-Felsefi fi’l-İslâm. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1981.

Rahmân, Fazlur. İslâm. çev. Mehmet Dağ-mahmet Aydın. İstanbul: Selçuk Yayınlar, ts.

Sâbûnî, Nureddin Sâbûnî. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.

Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.

Tekin, Özkan. “Allah’ın İsimlerinin Tevkifiliği ve Kemalpaşazâde’nin Tartışmadaki Konumu”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 14, no. 1 (Mayıs 2022): 261-277.

Öçal, Şamil. “Kelâmullahın Çift Doğası: Kelâm-ı Lafzi ve Kelâm-ı Nefsî”. İslamiyat 2, (1999): 62.

Öz, Mustafa. “Ca’d b. Dirhem”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992 6: 542-543.

Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 371-375. Ankara: TDV Yayınları, 1997.

Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30:26-28. Ankara: TDV Yayınları, 2020.