İbn Kemal’in Şah İsmail’e Yönelik Tekfirinin Siyâsî Boyutları Üzerine
Article Sidebar
Öz
Şeyhülislam İbn Kemal, Osmanlı ilim, siyaset ve bürokrasi tarihinin önemli şahsiyetlerinden biri olarak tarihte yer edinmiştir. Osmanlının güçlü sultanlarından Yavuz Sultan Selim Han zamanında siyaset bakımından büyük roller üstlenmiş ve Kanunî döneminde şeyhülislamlık makamına kadar yükselmiştir. İlim ve bürokrasideki yerine ilaveten devletin siyaseti açısından da büyük yararlılıklar göstermiş özellikle Safevî tehdidine karşı görüşlerini yazılı olarak risaleler şeklinde hazırlamış olduğu ilmi metinlerle toplumu bilgilendirmeye çalışmıştır. Bunda başarılı da olmuştur. Vefatı şeyhülislamlık görevine devam ederken gerçekleşmiştir. Onun ölümü üzerine “İbn Kemal ile ilimler de irtihal etti” ibaresi kayıt düşülmüştür.
İbn Kemal, Osmanlının II. Beyazıt, Yavuz ve Kanunî gibi üç önemli sultanının dönemini görmüştür. Her birinin de saygısını kazanmıştır. Bu süreçlerde birçok alanda eserler kaleme almıştır. Hadis, tefsir, fıkıh gibi dinî ilimler ve tarih, edebiyat, felsefe, dil ve tıp gibi sosyal bilimler alanında müktesebat oluşturmuş ve telifler üretmiştir. Bu çalışmalarının önemli bir yönünü de siyaset teşkil etmektedir. Fetvaları ve görüşleri siyasi hadiselerle yakından ilgili olmuştur. Onun maruf bir şahsiyet haline gelmesinde önemli konularından biri Şiîlik ve dönemin en güçlü Şiî temsilcisi olan Şah İsmail’dir. Osmanlı coğrafyasının siyaseten Şiiliğin etkisine girmesi devlet için bir tehdit olarak belirlenmesinden itibaren toplumun bu konudaki fikir ve düşüncelerinin zenginleştirilip aydınlatılması için dinî yönden de tespit ve tanımlamalar yapmayı önemsemişlerdir.
İbn Kemal’in “er-Risale fi hali Şah İsmail ve etbaihi” adlı Arapça risalesi, Osmanlı-Safevî gerginliği sürecinde Osmanlı topraklarında işgal yapmak isteyen Şah İsmail ve taraftarları hakkında siyaset ve toplumun duruşuna etki etmek için kaleme alınmış bir metin olarak görülmesi mümkündür. Makalede bu metnin tercümesi ve orjinali üzerinden temel yaklaşımlar tespit edilmeye çalışılmıştır. İbn Kemal’in Safevi şiiliği üzerine görüşleri fıkıh, kelam ve mezhebler tarihi bakımından ele alınmıştır. Tarih ve siyaset açısından da değerlendirilmiş olmakla birlikte bu alana katkı sağlamak adına İbn Kemal’in bir ilim adamı sıfatıyla vermiş olduğu fetvanın siyasi boyutları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sonuçta siyasi, sosyal ve askeri sahada şartları oluşmuş bir çatışmanın dini yönden de meşruiyeti tespit eden bir metin olarak görülmesi kanaatine varılmıştır.
Referanslar
Argunşah, Mustafa. “Türk Edebiyatında Selimnameler”. Turkish Studies Academic Journal 4, sy 8 (2009): 31-47.
Baltacı, Cahit. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul, 2005.
Bolay, Süleyman Hayri. “İbn Kemal’in Tarihe Bakışı”. İçinde Şeyhülislâm İbn Kemal Sempozyumu: Tebliğler ve Tartışmalar, Haz. S. Hayri Bolay, Bahaeddin Yediyıldız, Mustafa Sait Yazıcıoğlu. Tokat: Türkiye Diyanet Vakfı, 1985.
Bulut, Halil İbrahim. “Osmanlı-Safevî Mücadelesinde Ulemanın Rolü: Kemal Paşazâde Örneği”. Dini Araştırmalar 7, sy 21 (2005): 179-96.
Çelenk, Mehmet. “Safevîler Döneminin Şiî-Sünnî İlişkileri Üzerindeki Etkisi”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 6, sy 2 (2013): 63-85.
Dalkıran, Sayın. İbn Kemal ve Düşünce Tarihimiz. 1 c. İstanbul: OSAV, 1997.
Daş, Abdurrahman. “Şeyhülislâm Es’ad Efendi’nin İran (Erdebil) Seferine İştirâki İçin Kırım Hanına Yazdığı Fetvâ İçerikli Mektubun Siyasî Tarih Bakımından Tahlili”. Fırat Üniversitesi Doğu Araştırmaları Dergisi 9, sy 2 (Nisan 2011): 54-63.
Dedeyev, Dr Bilal. “Çaldıran Savaşına Kadar Osmanlı Safevi İlişkilerine Kısa Bir Bakış” 2 (2009): 10.
Demir, Halis, ve Kemal Çatılı. “İbn Kemal Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, sy 1 (2019): 151-78.
Gümüş, Ercan. “16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Meydana Gelen Muhalif Nitelikli Hareketlerin Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserlerine Yansıması”. Ankara Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
Gündüz, İrfan. “, Safevîler Devleti”. İçinde , Safevîler Devleti, 35:451-57. İstanbul: Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 2008.
İlgürel, Mücteba. “Celalî İsyanları”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7:252-56. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
İnanır, Ahmet. “İbn Kemal’in Fetvaları Işığında Osmanlı’da İslam Hukuku”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.
———. “Tokatlı Şeyhülislam İbn Kemal’in Osmanlı Hukukuna Katkıları ve Şia’ya Dair Fetvası”. İçinde Tokat Sempozyumu, C. 3. Tokat, 2012.
İpşirli, Mehmet. “Şeyhulislam”. İçinde Şeyhulislam, 39:91-96. İstanbul, 2010.
Kılıç, Mustafa. “Osmanlı Tarih Araştırmalarında Mühimme Defterlerinin Yeri ve 107 Numaralı Mühimme Defteri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, sy 2 (2003): 249-60.
Mohammednejad, Hamidreza. “Osmanlı-Safevî İlişkileri (1501-1576)”. Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2015.
Öge, Ali. “Şeyhu’l-İslam İbn Kemal’in Sünnilik Anlayışı”. Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010.
Özkan, Mehmet. “Osmanlı Fakihi Sarıgürz (Sarıgörez) Nûreddin Hamza’nın ‘El-Murtazâ’ Adlı Eserindeki İctihad ve Fetvalar Üzerine Bazı Tespit Ve Değerlendirmeler”, 2021, 34.
Özkan, Muhammet. “Fetvalar ve belgeler ışığında Osmanlıda Kızılbaşlık meselesi (16.-17. yüzyıllar)”. Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
Sümer, Faruk. Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü,. Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyet Enstitüsü Yayınları, 1976.
Tekindağ, Şehabeddin. “Yeni Kaynak ve Yesikaların lşığı Altında Yavuz Sultan Selim ’in İran Seferi”. İÜEFTED 17, sy 22 (1968): 53-55.
Uğur, Ahmet. İbn Kemal. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1996.