Hıristiyanlığın Kurumsallaşma Sürecinde Antakya’nın Rolü
Article Sidebar
Öz
Bu makalede Hıristiyanlığın kurumsallaşma sürecinde önemli merkezlerden biri olan Antakya’nın tarihi ve teolojik önemi araştırılmaktadır. Antakya Hıristiyanlık açısından Kudüs’ten sonra ikinci merkezi öneme sahiptir. Makalede Antakya’da Hıristiyanlık açsından kritik öneme sahip üç büyük dini şahsiyet olan Pavlus, Petrus ve Barnabas’ın Hıristiyanlığın kurumsallaşma sürecinde yaptıklarından bahsedilmekte ve konumları tespit edilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca farklı düşünce ve dinlerin Antakya’da Hıristiyanlığın oluşum sürecinde oynadıkları role değinilmektedir. İsa’ya inananlar Kudüs dışında ilk defa Antakya’da cemaat haline gelmişler ve Hıristiyan ismini ilk kez burada almışlardır. İskenderiye’deki batıni yorum okuluna karşı, Antakya’da zahiri/literal/lafzi yorumu esas alan bir okul kurulmuştur. Antakya’nın yorum anlayışı, temel unsurlarının nasıl açıklanacağında belirleyici olmuş ve İsa’nın insani yönüne özellikle dikkat çekilmiştir. Antakya, Aziz İgnatius zamanında bağımsız piskoposluk unvanına kavuşmuş, Titus’un Kudüs’ü yıkmasından sonra buradaki cemaat Antakya’ya göçmüş, Hıristiyan nüfusun artması sonucu Antakya, Hıristiyan dünyasının merkezi haline gelmiş ve lideri olmuştur. Hıristiyanlığın iki büyük mezhebi olan Ortodoksluk ve Katolikliğin Antakya’da kiliseleri vardır.
Referanslar
Akan, Züleyha. “I. Haçlı Seferinde Antakya”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/1 (2017), 227-248.
Akdemir, Samuel. “Geçmişte ve Günümüzde Türkiye’deki Süryani Kiliseler”. Dinler Tarihi Araşcırmalan III. 9-14. Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2002.
Armstrong, A.H. “Introduction”. Classical Mediterranean Spirituality (Eyptian, Greek, Roman). ed. A. H. Armstong. xiii-xxiv. New York: Crossroad, 1989.
Atiyya, Aziz S. Doğu Hıristiyanlığı Tarihi. çev. Nurettin Hiçyılmaz. İstanbul: Doz Yayınları, 2005.
Aydın, Fuat. “Antakya Hıristiyanlığı ve Kredosunun Belirlenmesine Yol Açan Tartışmalardaki Rolü”. İslâmî İlimler Dergisi 11/2 (2016), 83-108.
Aydın, Fuat. “Hz. İsa Sonrası Tartışma Konularından Havarilik ve Pavlus’un Havarilik Anlayışı”. Dinler Tarihi Araştırmaları-III. 71-97. Ankara: Dinler Tarihi Derneği Yayınları, 2002.
Aydın, Mahmut. “Hıristiyanlıkta Yasa Sorunu: Pavlus ve Musa Yasası”. Pavlus’u Düşünmek. ed. Cengiz Batuk. 303-332. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
Aydın, Mehmet. “Antakya ve Tarsus Eksenli İlk Dönem Hıristiyanlığına Bir Bakış”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2003), 5-16.
Aydın, Mehmet. Hıristiyan Kaynaklara Göre Hıristiyanlık. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
Bahadır, Gürhan. “Hıristiyanlığın Antakya’da Şekillenmesi ve Habib-i Neccar”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/23 (2013), 207-214.
Bahadır, Gürhan. “Kuruluşundan IV. Yüzyıla Kadar Antakya”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7/13 (2010), 349-372.
Bakır, Abdulhalık. “Yakut el-Hamevi’nin Antakya Şehri ile ilgili Naklettiği Bilgilerin Değerlendirilmesi”. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi 7/1 (2010).
Baş, Bilal. “Monoteist Bir Hıristiyanlık Yorumu: Aryüsçülük Mezhebi”. Divan 2 (2000), 167-199
Bihlmeyer, K. Tuchle, H. l-IV. Yüzyıllarda Hıristiyanlık. İstanbul: Güler Matbaası, 1972.
Brown, R. E. and J. P. Meier. Antioch and Rome: New Testament Cradles of Catholic Christianity. New York: Paulist Press, 1983.
Church, John Alfred. Kudüs’ün Yıkılışı Yahudi-Roma Savaşları. çev. Elif Bulanalp. İstanbul: Ark Kitapları, 2018.
Corwin, Virginia. St. Ignatus and Christianity in Antioch. Yale University Press. 1960.
Demirci, Kürşat. Bir Hıristiyan Mezhebi Olarak Ortodoksluğun Teolojisi. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2005.
Deniz, Rahime. “Üçüncü Haçlı Seferi Sırasında Antakya Haçlı Prensliği (1189-1192)”. Bellek: Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi 2/1 (2020), 1-22.
Downey, Glanville. A History of Antioch in Syria from Selecus to the Arap Conquest. New Jersey: Princeton University Pres. Downey, Glanville. Ancient Antioch. New Jersy-Princeton: Princeton University Press, 1963.
Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Doğu Batı Kiliselerinin Ayrılış Sebepleri". Dini Araştırmalar 2/5 (1999), 387-413.
Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Hıristiyanların Bölünme Sürecine Genel Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2000), 309-325.
Ersan, Mehmet. “Rupenliler Dönemi’nde Kilikya Ermeni Krallığı ile Antakya Haçlı Princepsliği’nin Çukurova’da Hâkimiyet Mücadelesi”. Tarih İncelemeleri Dergisi 13 (1998), 83-95.
Gager, John G. Reinventing Paul. Oxford: Oxford University Press, 2000.
Genç, Özlem - Korunur, Harun. “Antakya’nın Haçlılar Tarafından Ele Geçirilişi”. Studies of The Ottoman Domain 6 (2016), 60-83.
Grondin, Jean. “Hermeneutik”. çev. Kaan H. Ökten. Cogito Dergisi Hermeneutik Özel Sayısı 89 (2017), 7-41.
Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
Gündüz, Şinasi. Pavlus Hıristiyanlığın Mimarı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
Hengel, M. - A. M. Schwemer. Paul Between Damascus and Antioch: The Unknown Years. London: SCM Press, 1997.
Kaçar, Turhan. Geç Antikçağ’da Hıristiyanlık Doğu’da İsa Doktrini’nin Siyasi ve Entelektüel Tarihi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2009.
Maalouf, Amin. Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri. çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
Meeks, Wayne. A. - Wilken, Robert Luis. Jews and Christians in Antioch in the First Four Centuries of the Common Era. Atlanta: Scholars Press, 1978.
Noack, Bent. “Teste Paulo: İsa ve İlk Hıristiyanlığa Temel Şahit Olarak Pavlus”. çev. Dursun Ali Aykıt. Pavlus’u Düşünmek. ed. Cengiz Batuk. 45-74. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
O’Leary, De Lacy. İslam Düşüncesi ve Tarihteki Yeri. çev. Hüseyin Yurdaydın – Yaşar Kutluay. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
Oral, Osman. “Habîb en-Neccâr’ın Antakya Halkına Tavsiye Ettiği Hikmetler”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 31 (2020), 240-251.
Ökten, Kaan H. Reformasyon Dönemi Siyasal ve Dinsel Düşünce Tarihine Giriş. İstanbul: Alfa Yayınları, 2003.
Özbudun, Sibel. Hermes’ten İdris’e Bir Dinsel Geleneğin Dönüşüm Dinamikleri. Ankara: Ütopya Yayınları, 2015.
Rutgers, L. V. “The Importance of Scripture in the Conflict Between Jews and Christians: The Example of Antioch”. The Use of Sacred Books in the Ancient World. ed. L. V. Rutgers, P. W. van der Horst, H. W. Havelaar et al. 287–303. Leuven: Peeters, 1998.
Sahillioğlu, Halil. “Antakya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/228-232. İstanbul: TDV Yayınları.
Sarı, Zafer. Hatay’da Tarihî ve Turistik Yerler. Antakya: Hatay Express Gazetecilik Matbaacılık, 2009.
Sarıkçıoğlu, Ekrem. Kanonik-Apokrif İncillere Göre Hz. İsa Hayatı ve Mesajı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Scoble H. H. Charles. “Hıristiyan Kilisesinin Evrensel Misyonunun Kökeni İsa mı Pavlus mu?”. çev. Süleyman Turan. Pavlus’u Düşünmek. ed. Cengiz Batuk. 95-112. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
Seccombe, David. “İsa’nın Öyküsü ve Pavlus’un Misyonerlik Stratejisi”. çev. Dursun Ali Aykıt. Pavlus’u Düşünmek. ed. Cengiz Batuk. 235-253. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. 2006.
Selen, H. Sadi. “İslam Coğrafyacılarına Göre Antakya”. Ülkü: Halkevleri Mecmuası/Dergisi 8/48 (1937), 431-433.
Taşpınar, İsmail. “Yahudi Geleneğinde İlahi Kelam Tasavvuru: İskenderiyeli Philo ve Logos Doktrini”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 8/1 (2011), 143-166.
Taylor, J. “Why Were the Disciples First Called ‘Christians’ at Antioch? (Acts 11:26),” RB 101/1 (1994), 75–94.
Taylor, N. H. Paul, Antioch and Jerusalem: A Study in Relationships and Authority in Earliest Christianity. Sheffield: Sheffield Academic Press, 1992.
Tekin, Mehmet. Habib Neccar ve Antakya. Antakya: Color Ofset Ltd. Şti, 2006.
Tekin, Mehmet. Hatay’ın Tarihçesi ve Eski Antakya Kütüphaneleri. Hatay: Özirem Basımevi, 2001.
Türk, Hüseyin. “Antakya’da Dinlerarası Hoşgörü ve Habibe Neccar Örneği”. Folklor/Edebiyat, 22/87 (2016), 181-198.
Türkoğlu, Ali Ekber. Geçmişten Günümüze Antakya’ya Hıristiyanlık. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Usluoğlu, Tevfik. Arap Hıristiyanlar Değişim ve Etkileşim Boyutlarıyla Hıristiyan Kültürü. Ankara: Ütopya Yayınları, 2012.
Wallace-Hadrill. Christian Antioch, A Study of Early Christian Thought in The East. Cambridge: Cambridge University Press, 1982.
Wenham, David. “Luka Aracılığıyla İsa’dan Pavlus’a”. çev. Cengiz Batuk. Pavlus’u Düşünmek. ed. Cengiz Batuk. 74-93. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
Zetterholm, M. “A Covenant for Gentiles? Covenantal Nomism and the Incident at Antioch”. The Ancient Synagogue from its Origins until 200 C.E. Papers Presented at an International Conference at Lund University, October 14–17, 2001. ed. B. Olsson and M. Zetterholm. Stockholm: Almqvist & Wiksell, 2003.
Zetterholm, Magnus. The Formation of Christianity in Antioch: A Social-Scientific Approach to the Separation between Judaism and Christianity. New York: Routledge Press, 2005.