Ebu Hanife ve Siyaset
Article Sidebar
Öz
Ebû Hanîfe kuşkusuz bir siyaset adamı değildir. Aynı zamanda -bildiğimiz kadarıyla- siyaset teorisiyle ilgili müstakil bir eser de yazmamıştır. Ancak bu durum onun, dönemindeki yöneticilerle hiçbir ilişkisinin ve dolayısıyla siyasete dair görüşlerinin olmadığı anlamına gelmemektedir. Makalemizde, dönemin yöneticileriyle olan ilişkilerinden hareketle, Ebû Hanîfe’nin siyasetle ilgili görüşleri tespit edilmeye çalışılmaktadır. Çalışmada, Ebû Hanîfe’nin siyaset anlayışının şu ilkelere dayandığı tespiti yapılmaktadır: Adalet: Ebû Hanîfe, devlet yönetiminde adaletin belirleyici olmasını savunmuştur. Onun, Emevîleri adaletsizlikle suçlayan ve adaleti vadeden Zeyd b. Ali isyanı ile Abbasî ihtilalini desteklemesi bu bağlamda değerlendirilebilir. Ehliyet: Ebû Hanîfe, Emevî ve Abbasîler döneminde iktidar talebinde bulunan bazı muhalif liderleri desteklemiştir. Onun söz konusu liderleri desteklemesi, devlet yönetiminde ehliyeti önemsediği şeklinde okumak mümkündür. Eşitlik: Sözü edilen âlim, devletin farklı dinî, siyasî, etnik ve kültürel yapılar/kesimler karşısında eşit mesafede bulunması gerektiği tezini savunmuştur. Düşünce ve Fikir Özgürlüğü: Ebû Hanîfe’ye göre dinî, siyasî ve hukukî konularda farklı düşünmek ve bu düşünceleri dile getirmek, yasal/meşru insanî bir haktır. Dolayısıyla devletin dinî-siyasî tezlerini benimsemeyenlerin ya da bu konuda alternatif tezler ileri sürenlerin ötekileştirilmesi, baskı ve şiddet politikasına başvurulması doğru değildir. Yargı Bağımsızlığı: Adı geçen bilgin, yargı bağımsızlığı ilkesinin uygulanmasını istemiştir. Söz konusu ilke gözetilmediği için Emevîler ve Abbasîler döneminde, tüm baskılara rağmen, kadılık görevini kabul etmemiştir. Din istismarı: Ebû Hanîfe’ye göre kuruluş şekli, temel felsefesi, yapısı ve işleyişi bakımından meşruiyet sorunu yaşayan devlet ya da iktidar, söz konusu meşruiyet problemini aşmak için dini ve dinî olanı (cami, hutbe, âlim, dinî söylem…) istismar etmemelidir. Ayrıca Ebû Hanîfe siyaset anlayışı gereği, yöneticilere bağımlı hale gelmemek ve dolayısıyla özgürlüğünü kaybetmemek için kazandıklarıyla geçinmeyi ve böylece sivil âlim olarak kalmayı tercih etmiştir. Aynı zamanda siyasal gelişmeler karşısında duyarlı davranmış ve din dışı olarak gördüğü politikalara muhalefet etmiştir. Muhalefetini ise sözlü muhalefet tarzında ortaya koymuştur.
Referanslar
Abdülhamit, İrfan. İslâm’da İ’tikadî Mezhepler ve Akaid Esasları. çev. M. Saim Yeprem. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1981.
Ammâra, Muhammed. Mu’tezile ve Devrim. çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1988.
Atay, Hüseyin. Ehl-i Sünnet ve Şia. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.
Aycan, İrfan, İbrahim Sarıçam. Emevîler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. el-Hatîb. Târîhu Bağdâd. Medine: ty.
Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Ensâbü’l-eşrâf. Beyrut: 1996.
Beyâzîzâde, el-Usûlu’l-Munif li’l-İmâm-ı Ebî Hanîfe. İstanbul: 1996.
Buhârî, Ebû Muhammed b. İsmail. Târîhu’l-Evsât. 1-2. Suudi Arabistan: 1998.
Câbirî, Muhammed Abîd. İslâm’da Siyasal Akıl. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
Çağatay, Neşet, İ. Agah Çubukçu. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: AÜ. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
Ebû Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe. çev. Osman Keskioğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1997.
Ebû Zehra, Muhammed. Mezhepler Tarihi. Çev. Sıbgatullah Kaya. Ankara: Çelik Yayınevi, ty.
Ebü’l-Fidâ, İsmail. el-Muhtasâr fî ahbâri’l-beşer. Beyrut: 1997.
Halîfe b. Hayyât. Târîhu Halîfe b. Hayyât. Riyad: 1985.
Hatiboğlu, M. Saîd. “Hilâfetin Kureyşliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (1978): 121-213.
İbn A’sem, Ebû Muhammed Ahmed. el-Fütûh. I-VIII. Beyrut: 1986.
İbn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed. İkdu’l-Ferîd. Beyrut: 1965.
İbn Habîb, Muhammed. Kitâbu’l-Muhabber. Haydarabad: 1942.
İbn Hacer el-Haysemî, Şihabuddin. Menâkıbu İmâm-ı Azam ve Fıkh-ı Ekber Şerhi. çev. Ahmet Karadut. Ankara: Akçağ Yayınları, 1983.
İbn Hallikân, Şemsuddin Ahmed. Vefayâtu’l- A’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zemân. Beyrut: 1977.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-Nihâye. I-XIV. Beyrut: 1987.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Maârif. Beyrut: 1970.
İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-Târîh. Mısır: 1348.
İbnü’l-İmâd, Abdulhayy Ebü’l-Fellah. Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb. Beyrut: 1986.
Kerderî, el-Bezzazî. “Menakıbu’l-İmami’l-Azam”. Mekkî. Muvaffak b. Ahmet. Menâkubu Ebî Hanîfe. Beyrut: 1981.
Mekkî, Muvaffak b. Ahmet. Menâkubu Ebî Hanîfe. Beyrut: 1981.
Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Hilâfet ve Saltanat. çev. Ali Genceli. İstanbul: Hilal Yayınları, 1972.
Nevin, A. Mustafa. İslâm Siyâsî Düşüncesinde Muhâlefet. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
Özkan, Mustafa. Dört Halife ve Emevîler Döneminde Din-Devlet İlişkisi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
Özkan, Mustafa. Emevîler Dönemi İktidar-Ulema İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
Salih, Suphi. İslâm Mezhepleri ve Müesseseleri. çev. İ. Sarmış. İstanbul: Zafer Matbaası, 1983.
Sarıçam, İbrahim. Emevî-Haşimî İlişkileri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Şener, Abdülkadir. “Müsnedu’l-İmâm-ı Zeyd”. AÜİFD 16 (1969): 339.
Şener, Abdülkadir. İslam Hukuk Dersleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 1992.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî. Kahire: 1977-1988.
Tritton, A. S. İslâm Kelâmı. çev. Mehmet Dağ. Ankara: AÜ. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1983.
Uludağ, Süleyman. İslam-Siyaset İlişkileri. İstanbul: Dergah Yayınları, ty.
Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10:133-138. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Ya’kûbî, Ebû Ya’kûb b. Ca’fer b. Vehb (ö. 297/897). Târîh. Necef: 1358.
Yavuz, Y. Vehbi. “Ebû Hanîfe’yi Tanımak”. İslami Araştırmalar (2002).
Yavuz, Yusuf Ziya. “Ebû Hanîfe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10:139-141. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Menâkıbu İmam Ebî Hanîfe. Kahire: ty.
Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. Beyrut: 1986.
Zeydan, Abdülkerim. İslâm Hukukuna Giriş. çev. Ali Şafak. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1985.