AHLÂK-I MUHSİNÎ’NİN İSLAM AHLAK DÜŞÜNCESİ BAKIMINDAN ÖNEMİ

Murat Demirkol

Murat Demirkol

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi

Nasıl Atıf Yapılır

Demirkol, M. (2020). AHLÂK-I MUHSİNÎ’NİN İSLAM AHLAK DÜŞÜNCESİ BAKIMINDAN ÖNEMİ. Danisname Beşeri Ve Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1). Geliş tarihi gönderen https://danisname.com/danisname/article/view/2

Öz

Bu makale çalışmasında Ahlâk-ı Muhsinî’nin İslam ahlak düşüncesi bakımından önemini araştırdık. Bu amacın gerçekleşmesi, Ahlâk-ı Muhsinî’nin İslam ahlak literatüründeki yerini belirlemeye, eserin sistematiğini ortaya koymaya ve özgün yönlerini tespit etmeye bağlı olduğu için çalışmayı bunlara tahsis edilmiş üç alt başlık altında kurguladık. İslam ahlak düşüncesinde genel kabul gören ahlak teorilerini sınıflandırıp Ahlâk-ı Muhsinî’nin bunlardan hangisine örnek oluşturduğunu araştırdık. Eserin tek başına ne nassa dayalı dinî ahlak, ne tasavvufî ahlak, ne de erdem ahlakı örneği olduğunu, her üçünden de farklı derecelerde izler taşıdığını gördük. Dinî ahlaka dair ögelerin diğer ikisinden daha baskın olduğunu tespit ettik. Ancak eserdeki terminolojinin erdem ahlak terminolojisine uygunluğu ve züht eksenli olmasa da tasavvufi eserlerde görülen edebî niteliğe sahip olması, onun diğer iki ahlak teorisine de yakınlığını göstermektedir.

Ahlâk-ı Muhsinî, sistematik açısından değil ama içerik ve yazım yöntemi bakımından erdem ahlakı örneklerinden Ahlâk-ı Alâî ile önemli benzerlikler taşımaktadır. Manzum ve hikâyelere başvurma bunların başında gelmektedir. Dinî ahlak literatürünün özelliklerini taşıyan İhyâu Ulûmiddin ve Edebü’d-dünya ve’d-din gibi eserlere naslara başvurma açısından benzese de bu eser, metnin dinî bilgiler ile boğulmayıp şiir ve hikâyelerle akıcı hale getirilmesi itibarıyla onlardan ayrılmaktadır. Bu eser ahlaki erdem ve hasletleri 40 madde altında açıklamayı ve öğretmeyi amaçlamakla birlikte 32. baptan itibaren son dokuz madde yani cezalandırma, teyakkuz, feraset, sır saklama, fırsatı ganimet bilme, hukuka riayet, iyilerle dostluk, kötülerin defi, görevlilerin terbiye ve adabı bölümleri erdem ahlakındaki erdemler şemasına uymaz; daha çok yöneticiler için gerekli özellikler olarak konumlanmaktadır. Siyasi erdemler olarak niteleyebileceğimiz bu özellikler, eserin siyasetnameyi andıran yönünü de güçlendirmektedir. Kâşifî, cezalandırma, feraset, hukuka riayet ve kötülerin defi bölümlerini bağımsız dinî, tasavvufî ve felsefî ahlak türü örneklerinde görülmeyen özgünlük ve genişlikte işlemiştir. Görevlilerin terbiye ve adabı bölümü, diğer eserlerdeki siyasetü’l-medine (devlet yönetimi) bölümüne büyük ölçüde karşılık gelse de her görev türüne özgü edep ve kuralları özel olarak incelemesiyle onlardan temayüz etmektedir. Bütün bunlardan hareketle, eserin ahlak felsefesi ortaya koymaktan ziyade ahlak eğitimine materyal sağlama amacına daha uygun düştüğünü söyleyebiliriz.

Referanslar

Algar, Hamid ve Ali Alparslan. “Hüseyin Baykara”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. 18: 530-532.

Altınpay, Hüseyin. Hocazâde Abdülaziz Efendi Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi Fatih Ktp. 3467 (1A-60B). Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2008.

Avçin, Mehmet. “Bir Siyasetnâme Olarak Ahlâk-ı Muhsinî”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7, no. 2 (2012): 145-160.

Birışık, Abdulhamit. “Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin Mevâhib-i Aliyye’si”. İslami Araştırmalar Dergisi 17, no. 1 (2004).

Câbirî, Muhammed Âbid. Arap Ahlaki Aklı. çev. Muhammet Çelik. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.

Cevahir, İdris. “Modern Ahlâk Çalışmalarındaki Ahlâk Tasniflerine Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslam Ahlak Literatürü: Ekoller ve Problemler. Edt. Ömer Türker – Kübra Bilgin. Ankara: Nobel Yayıcılık, 2015.

Demirkol, Murat. “Giriş”. Ahlâk-ı Muhsinî: Kâşifî’nin Ahlâk Kitabı (İnceleme-Çeviri-Tıpkıbasım) içinde, yazar: Hüseyin Vâiz-i Kâşifî. çev. Murat Demirkol. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.

Demirkol, Murat. “İslam Ahlak Literatüründe Başlıca Perspektifler”. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi içinde, ed. M. Selim Saruhan, 121-170. Ankara: Grafik Yayınları, 2013.

Demirkol, Murat. “Kınalızâde Ali Çelebi’nin Ahlâk Felsefesine Katkısı”. Osmanlı Düşüncesi Kaynakları ve Tartışma Konuları. Sakarya: 2017.

Demirkol, Murat. Nasireddin Tûsî’nin Ahlak Felsefesine Etkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2011.

Devvânî, Celaleddin. Ahlâk-ı Celâlî. çev. Ejder Okumuş. Ankara, Fecr Yayınları, 2019.

Dilek, Muhammet. “Hocazâde Abdülaziz Efendi’nin Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi (Süleymaniye Ktp. Fatih Bl. No. 3467, vr.166a-277b)”. Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2014.

er-Râzî, Ebu Bekir. Ruh Sağlığı (et-Tıbbu’r-rûhânî). çev. Hüseyin Karaman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.

Fahri, Macid. İslam Ahlâk Teorileri. çev. M. İskenderoğlu ve A. Arkan. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.

Gazzâlî, Ebu Hamid. İhyâu Ulûmiddin, çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, ty. 3. cilt.

Gazzâlî, Ebu Hamid. İlahi Saadet Mîzânü’l-Amel. İstanbul, Hisar Yayınları: 2014.

Isfahânî, Rağıb. Erdemli Yol. çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019. İbn Hazm. Ahlâk ve Davranış Tarzları Nefislerdeki Ahlâkî Hastalıkların Tedavisi. çev. Mustafa Çağrıcı. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.

İbn Miskeveyh. Ahlâk Eğitimi (Tehzibü’l-Ahlâk). çev. A. Şener vd. Ankara: Büyüyen Ay Yayınları, 2017.

İmamoğlu, Ragıp. İyilerin Ahlâkı (Ahlaku’l-Muhsinîn). Doğuş Matbaası, 1965.

Karaismailoğlu, Adnan. “Hüseyin Vâiz-i Kâşifî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19: 16-17. Ankara: TDV Yayınları, 1999.

Kâşifî, Hüseyin Vaiz. Ahlâk-ı Muhsinî. Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya 2829 nüshası.