CELALEDDİN DEVVÂNÎ’NİN İSLAM AHLAK FELSEFESİNDEKİ YERİ

Zübeyr Bulut

Zübeyr Bulut

Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi

Nasıl Atıf Yapılır

Bulut, Z. (2021). CELALEDDİN DEVVÂNÎ’NİN İSLAM AHLAK FELSEFESİNDEKİ YERİ. Danisname Beşeri Ve Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2). Geliş tarihi gönderen https://danisname.com/danisname/article/view/14

Öz

Araştırmamızda 15. Yüzyılın büyük filozof ve mütekellimi Celaeddin Devvânî’nin (ö. 1502) İslam ahlak felsefesindeki yerini, Ahlâk-ı Celâlî adlı eseri üzerinden tespit etmeye çalıştık. Devvânî, ahlak felsefesinde Nasîruddin Tûsî’nin Ahlâk-ı Nâsırî’sini model almış olsa da nefs teorisine dayalı ahlak felsefesi yapma geleneği İbn Miskeveyh, İbn Sînâ, Fârâbî, Ebu Bekir er-Râzî ve Kindî’ye kadar geri gitmektedir. Nitekim Ahlâk-ı Celâlî’de bahsi geçen filozofların görüşlerine yer verilmektedir. Gazzâlî, Râgıb el-Isfahanî, Mâverdî ve İbn Hazm gibi âlimler her ne kadar dinî nasların yoğun olarak kullanıldığı ahlak eserleri vermiş olsalar da İslam düşüncesinde ahlâka dair araştırma ve teliflerin ana eksenini filozofların inşa ettiği model oluşturmuştur. Felsefi anlamda en gelişmiş halini Ahlâk-ı Nâsırî’de gördüğümüz geleneğin ikinci önemli örneği Devvânî’nin Ahlâk-ı Celâlî’sidir. Mütekellim Îcî, fakih Kınalızâde ve mutasavvıf Gülşenî’nin de aynı formatta ahlak eseri yazmış olmaları felsefi modelin İslam ilim tarihinde genel kabul gördüğünü göstermektedir. Devvânî, tevarüs ettiği ahlak mirasını eserine büyük ölçüde alımlamakla kalmamış, aynı zamanda ahlak felsefesi literatürüne önemli katkılarda bulunmuştur. Esere İşrakî ve tasavvufî bir renk katması, dinî kaynaklar ve edebî unsurlara bolca yer vermesi, erdemleri hikâyeler ile örneklendirmesi sağladığı belli başlı katkılar olarak zikredilebilir. Gelenekte onun etkisini izleyebildiğimiz iki önemli eser olarak Kınalızâde’nin Ahlâk-ı Alâî’sini ve Mehmed Said’in Ahlâk-ı Hamîde’sini örnek verebiliriz.

Referanslar

Anay, Harun. “Devvanî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 9: 257. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.

Anay, Harun. Celaleddin Devvanî, Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi. Doktora Tezi, İÜSBE, 1994.

Bedirhan, Muhammed. “Osmanlı Dönemi Vahdet-i Vücûd Müdafaaları”. Osmalı’da İlm-i Tasavvuf. Ed. Ercan Alkan. İstanbul: İSAR Yayınları, 2018.

Demirkol, Murat. “Takdim”. Ahlâk-ı Alâî. Kınalızâde Ali Çelebi. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.

Demirkol, Murat. Nasireddin Tûsî’nin Ahlak Felsefesine Etkisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2011.

Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2009.

Devvânî, Celaleddin. Ahlâk-ı Celâlî. Çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.

Gafarov, Anar. “Ahlakın Kaynağı Problemi: Celaleddin Devvani Merkezli Bir Analiz”. Uluslararası 14. ve 15. Yüzyıl İslam Düşüncesinde Felsefe, Kelam Ve Tasavvuf Sempozyumu Bildirileri. Ed. Murat Demirkol vd. 267-282. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yayınları, 2020.

Gafarov, Anar. Nasîrüddin Tûsî’nin Ahlâk Felsefesi. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.

Gazzâlî, Ebu Hamid. İhyâu Ulûmiddin, çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınları, ty. 3. cilt.

Gazzâlî, Ebu Hamid. İlahi Saadet Mîzânü’l-Amel. İstanbul, Hisar Yayınları: 2014.

Gülşenî, Muhyî. Ahlâk-ı Kiram. Haz. Abdullah Tümsek. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.

Günal, Tuğba. “Kelam’da Nefs Fenomenolojisi”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2020.

İbn Miskeveyh. Ahlâk Eğitimi (Tehzibü’l-Ahlâk). çev. A. Şener vd. Ankara: Büyüyen Ay Yayınları, 2017.

İstanbulî, İsmail Müfid. Şerhu’l-Ahlâkı’l-Adûdiyye. Çev. Selime Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2014.

Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eş’arîlik-Mâturîdîlik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.

Kınalızâde, Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî (Günümüz Türkçesiyle). sad. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.

Özturan, Hümeyra. “Fârâbî ve İbn Sînâ’da Amelî Felsefe: Bir Mukayese”. Nazariyat: İslam Felsefe ve Bilim TarihiAraştırmaları Dergisi 5, no: 1 (2019): 136.

Râzî, Ebu Bekir. Ruh Sağlığı (et-Tıbbu’r-rûhânî). çev. Hüseyin Karaman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.

Said, Mehmed. Ahlâk-ı Hamîde. Düzce: Düzce Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.

Sühreverdî, Şihabüddin. Kitâbü’t-Telvîhât. çev. Ahmet Kamil Cihan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.

Tûsî, Nasiruddin. Ahlâk-ı Nâsırî. çev. Anar Gafarov ve Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.

Üçer, İbrahim Halil. “Celâleddîn ed-Devvânî”. İslam Düşünce Atlası. Ed. İbrahim Halil Üçer. İstanbul: İLEM Yayınları, 2019.