KEMALPAŞAZÂDE’NİN İSBÂT-I VÂCİB YORUMU VE KATKISI

Rabia Gün; Hatice Toksöz

Rabia Gün

Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü

https://orcid.org/0000-0002-1928-8898

Hatice Toksöz

Süleyman Demirel Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi

https://orcid.org/0000-0002-1928-8898

Nasıl Atıf Yapılır

Gün, R., & Toksöz, H. (2021). KEMALPAŞAZÂDE’NİN İSBÂT-I VÂCİB YORUMU VE KATKISI. Danisname Beşeri Ve Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2). Geliş tarihi gönderen https://danisname.com/danisname/article/view/13

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Şeyhülislâmı ve müderrisi olan Kemalpaşazâde’nin (ö. 940/1534) Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinden hareketle isbât-ı vacip yorumu ve probleme katkısı ele alınmaktadır. Düşünürün bu şerhi, Celâleddîn ed-Devvânî’nin (ö. 908/1502) Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme adlı eserinin ilk bölümünün ilk kısmını kapsamaktadır. Kemalpaşazâde, mezkûr şerhin yanı sıra Tehâfüt Hâşiyesi, Risâle fî İsbâti’l-vâcib gibi eserlerinde de isbât-ı vacip problemini incelemektedir. O, Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinde isbât-ı vacip problemini varlık (vücûd) ve var olan (mevcûd) kavramları çerçevesinde devr ve teselsülün iptali yoluyla tartışmıştır. Risâle fî İsbâti’l-vâcib adlı eserini ise Allah’ın varlığının ispatı probleminin yanı sıra O’nun zâtı ve sıfatlarının tartışılmasına hasretmiştir.

Kemalpaşazâde’ye göre var olan, vâcib (zorunlu), mümteni (imkânsız) ve mümkin (mümkün) şeklinde üç keyfiyetten biri ile nitelenir. Bu kavramlar, bedihî olarak bilinir ve herhangi bir tanım yapılmaz. Kemalpaşazâde, İbn Sînâ (ö. 428/1037) ve Seyyid Şerif Cürcânî’ye (ö. 816/1413) sık sık atıfta bulunarak, Zorunlu Varlık’ı, varlığı zorunlu, yokluğu imkânsız; mümkün varlığı da varlık ve yokluğa eşit mesafede olan şeklinde tanımlar. O, Zorunlu Varlık için kadîm ve vücûb kavramlarını kullanarak, O’nun varlık yetkinliğinin zirvesinde olduğunu belirtir. Âlem için de hudûs ve imkân kavramlarını kullanmış, onun özü bakımından mümkün ve eksik olduğuna işaret etmiştir. Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinde çeşitli burhan yöntemlerini ele alan Kemalpaşazâde, mümkün varlıkların mahiyeti bakımından sebepsiz olarak var olmadığını ve dolayısıyla zâtı bakımından bütün yetkinliklere sahip ve sebepsiz olan Zorunlu Varlık sebebiyle var olduklarını ifade etmiştir.

Referanslar

Alper, Ömer Mahir. Varlık ve İnsan Kemalpaşazâde Bağlamında Bir Tasavvurun Yeniden İnşâsı. 3. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.

Arslan, Ahmet. “Kemalpaşazâde’nin Felsefî Görüşleri”. 87-120. Şeyhülislâm İbn Kemâl Sempozyumu. Ankara: TDV Yayınları, 1989.

Beşikci, Mehmet Necmeddin. Celâleddin Devvânî’de İsbât-ı Vâcib Tartışmaları: Teselsülün İptali Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2018.

Beydâvî, Kâdî. Tavâliu’l-Envâr. çev. İlyas Çelebi-Mahmut Çınar, 1. Baskı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014. Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.

Demir, Osman. “Teselsül”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40: 536-538. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.

Devvânî, Celâleddin. “Risâletü İsbâti’l-Vâcibi’l-Cedîde”. Seb’u Resâil. 115-167. nşr. Seyyid Ahmed Tevîserkânî. Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, 2002.

Devvânî, Celâleddin. “Risâletü İsbâti’l-Vâcibi’l-Kadîme”. Seb’u Resâil. 67-114.nşr. Seyyid Ahmed Tevîserkânî. Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, 2002.

Ebû Gûş, Muhammed Ekrem. Risâle fî İsbâti’l-vâcib li-İmâmi’d-Devvânî. Amman: Dâru’n-Nûr, 2013.

Erdem, Engin – Pehlivan, Necmettin. “Varlığın ve Yokluğun Ötesi: Kemalpaşazâde’nin “Leys ve Eys’in Anlamının İncelenmesine Dair Risâle”si”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 27 (2012): 87-116.

Gazzâlî, Filozofların Tutarsızlığı (Tehâfütü’l-Felâsife). nşr. ve çev. Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.

Gün, Rabia. Kemalpaşazâde’nin Şerhu Risâleti İsbâti’l-Vacib Adlı Eserinin Tahkik ve İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2020.

İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler, nşr. ve çev. Ali DurusoyMuhittin Macit-Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.

İbn Sînâ, Metafizik. çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.

Karabâğî, Muhyiddin. Şerhu’r-Risâle fî İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme. S. K., Murad Molla Kol., No: 1367.

Kaya, M. Cüneyt. Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). “Risâle fî Ennehü hel yestenide’l-kadîmel-mümkiin ile’l-müessir”. Resâilü İbn Kemal Paşa. 7: 5-32. İstanbul: Lubab Yazma Eserleri İhya ve Araştırma Yayınları, 2018.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). “Risâle fî Tahkik-i lüzûmi’l-imkân li’l-mümkin”, Resâilü İbn Kemal Paşa. 6: 459-494. İstanbul: Lubab Yazma Eserleri İhya ve Araştırma Yayınları, 2018.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). “Risâle fî Tahkik-i vücûbi’l-vâcib”. Resâil-ü İbn Kemal Paşa. Resâilü İbn Kemal Paşa. 6: 187-254. İstanbul: Lubab Yazma Eserleri İhya ve Araştırma Yayınları, 2018.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). “Risâle fî Tahkîki’l-eys ve leys”. Resâilü İbn Kemal Paşa. 6: 343-356. İstanbul: Lubab Yazma Eserleri İhya ve Araştırma Yayınları, 2018.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). fî Beyâni’l-vücûd. S.K. Fatih Kol., No: 5326, vr. 40a-43b.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Risâle fî İsbâti’l-vâcib. S.K., Kılıç Ali Paşa Kol., No: 000568, vr. 114a-116b; Türkçe tercümesi, “İsbât-ı Vâcib Risâlesi”. takdim ve çev. Rabia Gün. Din Felsefesi Açısından Meşşâî Gelen-Ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi, 4: 677-680. ed. Recep Alpyağıl, İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Şerhu Risâleti İsbâti’l-vâcib. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Arapça Bölümü, No: 6409, vr. 61b86b.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Şerhu Risâleti İsbâti’l-vâcib, S. K. Atıf Efendi Kol., No: 2816, vr. 228a-240b.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Şerhu Risâleti İsbâti’l-vâcib, S.K. Kılıç Ali Paşa Kol., No: 580, vr. 116b-141a.

Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Tehâfüt Hâşiyesi, çev.. Ahmet Arslan, (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987).

Molla Hanefî. Hâşiye ‘alâ’r-Risâleti’l-kadîme fî İsbâti’l-Vâcib. S.K. Çorlulu Ali Paşa Kol., No: 304.

Özervarlı, M. Sait. “İsbât-ı Vâcib”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22: 495-497. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.

Öztürk, Bilal. Molla Hanefi et-Tebrizi’nin Haşiye ‘ala İsbati’l-Vacib Li’d-Devvani İsimli Eserinin Kritik ve Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi 2020.

Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefi Terimler Sözlüğü çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2004.

Sözen, Kemal. İbn Kemal’de Metafizik. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2001. Sühreverdî. el-Elvâhu’l-imâdiyye. nşr. ve çev. Ahmet Kamil Cihan-Salih Yalın-Arsan Taher. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.

Toksöz, Hatice. “İslâm Düşüncesinde İsbât-ı Vâcib Problemi: Celâleddin ed-Devvânî’nin Meseleye Yaklaşımı ve Katkısı”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 7, no. 2 (2014): 25-70.

Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Vakfı Yayınları, 2010.

Topaloğlu, Bekir. “Hudûs”. TDV İslam Ansiklopedisi. 18: 304-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.

Topaloğlu, Bekir. İslâm Kelamcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı, (Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001).

Tûsî, Nasîreddin. Felsefe Mektupları, Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Felsefî Yazışmalar. çev. Murat Demirkol. Fecr Yayınları, Ankara 2015. Yurdagür, Metin. “Devir”. TDV İslam Ansiklopedisi. 9: 230-231. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.