Danisname Beşeri ve Sosyal Bilimler Dergisi

İBN HALDUN’UN GALİP-MAĞLUP DİKOTOMİSİNDE GÜÇ İLİŞKİSİNİN SOSYOLOJİK ANALİZİ

Habib Celaleddin KARTAL — 2023-03-20

Bu makalede, İbn-i Haldun’un mağlup toplumun tepkileri ile ilgili görüşleri temelinde, güç mücadelesine giren toplumlar arasında mücadeleyi kazanmanın ve kaybetmenin her iki toplum açısından ortaya çıkardığı sonuçlar ele alınmaktadır. Galip ve mağlubun tarih içindeki sürekli değişimi ile güç kavramının bizzat kendisi arasında ilişki kurulmuştur. Gücün süreç içerisindeki sürekli değişiminin, güçlüyü de değiştirdiği ifade edilmiştir. Böylece tarih; güç mücadelesi, güç dönüşümü ve güç yanılgısı üçlüsünün tekrar ettiği bir sahne haline gelmiştir. İbn-i Haldun’a göre tarih boyunca var olan güç mücadelesi sürecinde mağlup toplum üç tür tepki geliştirmektedir. Mücadelenin mağlubu ya güçlünün kemal mertebesinde olduğuna inanıp nefsinin aldanışı sonucu güce hizmet etmekte ya mağlubiyetinin sebebini güçlünün kültür ve diniyle açıklamakta ya da mağlubiyetin ortaya çıkardığı miskinlik ve öğrenilmiş çaresizlikle her konuda havlu atmaktadır. Bu durumun, güç mücadelesine girecek her bir devletin mağlup olmayı da göze alarak yeniden doğuşu hangi noktaya dayandırması ve kurtuluş çözümleri konusunda nasıl bir metot izlemesi gerektiği konusunda önemli bir kriter olduğu görülmektedir. Çalışmada, makro bağlamda dolaylı gözlem yapılarak yeteri miktarda kaynak taranıp incelenerek problem analiz edilmeye çalışılmıştır.

AHLAKIN DEĞİŞMESİNİN İMKÂNI KONUSUNDA CELALEDDİN DEVVANİ’NİN İSLAM AHLAK DÜŞÜNCESİNE KATKISI

Nuriye ÇAKMAK — 2023-03-20

İslam ahlak felsefesinin klasik kaynaklarının hemen hepsinde ele alınan problemlerden biri ahlakın değişmesinin imkânı meselesidir. Genel olarak insanın davranışlarına yön veren ve doğuştan getirdiği birtakım özellikleri olduğu gibi sonradan kazandığı özellikler de bulunmaktadır. Doğuştan sahip olunan özellikler genellikle “tabiat, fıtrat, yaratılış, mizaç” gibi kavramlarla ifade edilmektedir. Ahlakın değişip değişmeyeceği sorununun çözümü bir davranışın ahlaki olmasında aranan özelliklerin ne olduğunun tespitini yapmayı gerekli kılar. Bunun için ahlakın temeli olan davranışların, huyların mahiyetinin anlaşılması gerekmektedir. İslam düşünürleri ahlakın değişmesinin imkânını ahlakın tabii ve kazanılmış olması üzerinden yaptıkları tartışmalarla ortaya koymaya çalışmışlardır. Bu amaçla mizaçla huy ve mizaçla ahlak arasındaki ilişki üzerinde durmuşlardır. Ayrıca ahlaki değişmenin oluşabilmesi için gerekli olan irade, çaba ve alışkanlığı temele alan bir eğitimle de huyun, dolayısıyla ahlakın değişmesinin imkânını ortaya koymak istemişlerdir. Makale bu bağlamda Celaleddin Devvani’nin görüşlerinin İslam ahlak felsefesine katkısını analitik olarak ele almayı amaçlamaktadır.

XVI. YÜZYIL DÎVÂNLARINDA AŞK VE ÂŞIĞA DAİR NASİHATLER

Fatma MOLLAHALİLOĞLU — 2023-03-20

Toplumun aydın kesimini temsil eden dîvân şairleri; dinî ve tasavvufî kavramlar, genel ahlâk kaideleri, sosyal ve kültürel hayata dair meseleleri şiirlerinde işlemiş, bir takım tavsiye ve öğütler ile yaşadığı topluma olan sorumluluğunu yerine getirme gayretinde olmuştur. Dîvân şiirinin ana teması aşk olduğu gibi dîvânlarda yer alan nasihatlerin büyük bir kısmının da çıkış noktası aşktır.

Bu makalede XVI. yüzyıl dîvân edebiyatının belli başlı şairlerinin dîvânlarında, nasihat-nâme tarzında yazılmış manzumeler ve bir gazel yahut kasidenin içine serpiştirilmiş nasihat eden beyitler aşk teması çerçevesinde incelenmiştir. İncelememize kaynaklık eden dîvânlar: Hayretî (ö. 1535), Usûlî (ö. 1538), Zâtî (ö. 1546), Fuzûlî (ö. 1556), Hayâlî (ö. 1556-57), Muhibbî (ö. 1566), Emrî (ö. 1575), Murâdî (ö. 1595), Bâkî (ö. 1600) ve Bağdatlı Rûhî (ö. 1606) dîvânlarıdır.

Dîvânlarda aşk ve âşığa dair verilen nasihatler; aşkı bir yaşam tarzı olarak benimseme, dünya hayatını Allah’ın hoşnutluğunu kazanmaya yönelik düzenleme ve âhiret yurdunda Hakk’a kavuşabilmek için gayret gösterme düşüncesi üzerinde şekillenir. Aşk, Allah’ın dilediği kuluna nasip ettiği manevî bir hâldir. İnsanın tekâmülünde aşkın önemli bir rolü vardır.

TEKKE ŞİİRİ ÖRNEĞİNDE SEMİYOTİK VE HERMENÖTİK İNCELEME DENEMESİ

Neriman AVCI — 2023-03-20

Tekke şiirini, halk edebiyatının bir alt çeşidi olarak değerlendirenler olduğu gibi zamanla halk edebiyatından ayrılarak divan şiirinden de ayrı müstakil bir tür haline geldiğini değerlendirenler de mevcuttur. Biz bu tartışmalara girmeyeceğiz lâkin tekke şiirinin halk edebiyatından çok daha derin kavramlara ev sahipliği ettiğini ve divan edebiyatıyla aynı sembolleri kullanıp da farklı anlamları nasıl işlediklerini göstermek istiyoruz.

Biz bu makalemizde tekke şiirinin engin bir deniz misali olan bazı örneklerini batı kökenli analiz yöntemleriyle incelemesini yapacağız. Bu çalışmamızda amacımız her hangi bir türün üstünlüğünü kanıtlamak değildir. Tekke şiirimizin açıklanması ve daha iyi anlaşılması için ciltler dolusu şerhler yazılmıştır. Yeri doldurulamaz klasik şiir şerh çalışmalarına ek, farklı bir bakış açısı getirmeyi amaçladığımız bu denememizin bilim denizine bir damla olması nihai amacımızdır. Bu makale üzerinde çalıştığımız doktora tezinin üçüncü bölümünün özeti mahiyetindedir.[1]

[1] Bu makale “16 ve 17.yy Tekke Şiiri ve Mutasavvıf Tipler” adlı doktora tezi kapsamında hazırlanmıştır.